Κυριακή 7 Απριλίου 2013

"Φωνή αύρας λεπτής.. "





π. θανάσιος Γέφτιτς

Μι ρθόδοξη θεώρησι το νθρώπου
κατ
τν λέξανδρο Παπαδιαμάντη κα τν Θεόδωρο Ντοστογιέφσκυ *


να πάνθισμα τς μιλίας το Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου
πρώην
ρζεγοβίνης (τς Σερβίας) κ. θανασίου Γέφτιτς, μ θέμα:
«Παπαδιαμάντης – Ντοστογιέφκσυ», ε
ς τν θήνα τν 26η Μαΐου το 2001



Μόλις εχε τελειώσει Α Παγκόσμιος Πόλεμος κα εχε καταρρεύσει Γερμανία, ν ο Μπολσεβίκοι στν Ρωσσία εχαν νικήσει, γερμανς (λογοτέχνης) Χέρμαν σσε γραφε, σ᾿ να π τ πρτα κείμενά του (1919), γι τν Ντοστογιέφσκυ περίπου τ ξς: «Ατς εναι πικίνδυνος γι τν Δύσι. Ο ρωές του, ο Καραμαζώφ, εναι νατολικο τύποι, πολ πικίνδυνοι, σκοτεινοί, μ σιατικ βάθος κα ποτελον μεσο κίνδυνο γι τν δυτικ νθρωπο». Ατ πόλωση, «νατολικο – Δυτικοί», πο βλεπε τότε σσε, τν χουν λίγο-πολ κα σήμερα ο περισσότεροι, πο γράφουν γι μς τος ρθοδόξους λαούς…

Ε
ναι, μως, τραγικ ερωνεία τς στορίας τι Χ. σσε, φο πέρασε κα Β Παγκόσμιος Πόλεμος κα πάλι ο Γερμανο ττήθησαν στ Βαλκάνια, γινε βουδδιστής, δηλαδ κρως νατολικός. Κα διερωτται κανείς, μήπως ο λεγόμενοι Δυτικο εναι πι κοντ στος πω νατολίτες, παρ σ μς δ τος κοντινος Βαλκάνιους. μως, μες ο ρθόδοξοι, χι μόνο πο δν εμαστε Δυτικοί, λλ᾿ οτε κα νατολικοί του σσε· δν εμαστε Ερωπαοι το σσε, λλ᾿ κόμη λιγότερο σιάτες του.

Ο
ρωες το Ντοστογιέφσκυ κα το Παπαδιαμάντη δν κατατάσσονται στ σχήματα ατά, οτε ξηγονται π ατά: «νατολ-Δύσι, Ερώπη-σία, νατολικοί-Δυτικοί». γεωγραφικ κα πνευματικ πατρίδα τους, λλ κα δική μας, εναι νατολικ Μεσογειακ λεκάνη μ τ περίχωρά της, που περιλαμβάνονται χερσόνησος το Αμου, τ Βαλκάνια (λλ κα Ρωσσία), Μ. σία, Παλαιστίνη, Μεσοποταμία, Αγυπτος, Β. φρικ κα Ν. ταλία, δηλαδ γεωγραφικ κα πνευματικ περιοχ το Βυζαντίου, που γεννήθηκε Χριστιανισμός, λλ κα ρχαος λληνικς πολιτισμός κα που γεννήθηκε κα ναπτύχθηκε ρθόδοξος κκλησία μ τν παράδοσί της τν ζωντανή.

Τ
πρόσωπα, πο βρίσκομε στ ργα το Ντοστογιέφσκυ κα το Παπαδιαμάντη, δν μπαίνουν κα δν ξηγονται στ πλαίσια ατά: «νατολή-Δύσι», οτε στν πόλωσι ατήν: «Ερώπη-Βαλκάνια». χι πς δν εναι κα νατολικο κα Δυτικοί, λλ δν ξαντλονται σ᾿ ατ τ σχμα, πως δν ξαντλούμεθα μες σήμερα μ τ ν χωριζώμεθα σ Ερωπαίους κα Βαλκάνιους…

Παπαδιαμάντης κα Ντοστογιέφσκυ γεννήθηκαν κα νατράφηκαν σ᾿ ατ τ ρθόδοξο κκλησιαστικ περιβάλλον. Εναι γνωστ σχέσι κα τν δυό με τν ρθόδοξο κκλησία κα εδικ μ τ Μοναστήρια, κα διαπιστώνεται ατ σχέσι στ ργα τους, μ διαφορς βέβαια, λλ κα μ μία σωτάτη ταυτότητα. Ο Κολλυβάδες το Παπαδιαμάντη κα ο Στάρετς (Γέροντες) το Ντοστογιέφσκυ σαν φορες τς ζωντανς ατς παραδόσεως το συχασμο. Ο Στάρετς τς Ρωσίας –κα χι μόνον τς πτινα στ μετέπειτα ργα το Ντοστογιέφσκυ, λλ κα το (γίου) Τύχωνος το Ζαντόνκ, πισκόπου κα σκητο– κα ο Κολλυβάδες μαρτυρον προσωπικά, κα χι μόνο με τ ργα τους τ γραπτά τους, κενο πο βρίσκεται στ βάθος τς νθρωπολογίας το Παπαδιαμάντη κα το Ντοστογιέφσκυ: Τ νθρώπινο πρόβλημα, νθρώπινη μοίρα, ν θέλετε, τ πεπρωμένο του· χι, μως, μ τν ξωχριστιανικ ννοια το κρίματος τν κριμάτων το Θεο. Κι πομένως μαρτυρον γι τ νθρωπολογικ κα νθρωπιστικ πρόβλημα.

Πόσα χρωστ
Ντοστογιέφσκυ στ Μοναστήρια, στν γιο Τύχωνα κα στος Στάρετς ν συνεχεί κα πόσα χρωστ Παπαδιαμάντης στν πατέρα του ερέα, λλ κα στν παράδοση τν Κολλυβάδων στν Σκιάθο… π τ παιδικά τους χρόνια σαν πολ ποτισμένοι μ τς μπειρίες ατς καί, πως λένε κα ο δυό, λλ τ κφράζω μ τ λόγια του Κ. Παλαμ, τι σαν παιδιά: « νθρωπος εναι πάντα ατό, πο ταν παιδί». σως δν τ ξέρομε κριβς, λλ ξέρομε τι μένει πάντα μέσα του, κα στν πλέον λλαγμένο νθρωπο –λλαγμένο π τν λικία, π τ πάθη, π τν σκέψι– μένει κάτι π τ παιδί. Κα σαν παιδι ταν ζησαν τν βαθει μπειρία τς κκλησίας, τν βαθει μπειρία τν ρων της Βίβλου, ς μο πιτραπ τσι ν π.

Ντοστογιέφσκυ τ περιγράφει βάζοντας τν στάρετς Ζωσιμ, πο ς μικρς βρέθηκε στν να τν Μ. βδομάδα, ταν διαβαζόταν τ βιβλίο το ώβ. Κα εναι γνωστό, πς κε ζησε στάρετς Ζωσιμς, δηλαδ διος Ντοστογιέφσκυ, τ μεγάλο μυστήριο, κατ τ ποον πεπερασμένη γήινη μορφ το νθρώπου κα αώνια λήθεια, μορφ το Θεο, συναστήθηκαν, γγίχτηκαν μαζί. Κα γήινη δικαιοσύνη –μ τν ννοια τς ληθείας, διότι τ ωσσικ «πράβδα» χει κα τν ννοια τς ληθείας– συναντήθηκε μ τν αώνια λήθεια το Θεο. Κα Ἰὼβ πήντησε: «Εη τ νομα Κυρίου ελογημένον ες τος αἰῶνας».

Παπαδιαμάντης, στ καταπληκτικ κείμενό του: «Φων αρας λεπτς», γραμμένο τ 1901, (σχολιάζοντας) να ερμ π τν ορτ το προφήτου λιο, γράφει: « Θες φανερώθη ες τν Προφήτην χι ν τ πνεύματι τ βιαί, χι ν τ συσσεισμ, χι ν πυρί, λλ᾿ ν φων αρας λεπτς. Κα φων τς αρας τς λεπτς εναι φων το πράου ησο, εναι φων το Εαγγελίου».

ν συνεχεί τελειώνει τ πολ μικρ κα πολ χαρακτηριστικ ατ ρθρο –γι ν πομε τι δν εναι λα τ διηγήματα, οτε κόμη λιγότερο λα τ ρθρα το Παπαδιαμάντη τς διας ξίας, οτε το Ντοστογιέφσκυ, στ διο πίπεδο, φο ς νθρωποι πάλευαν κα ποτύπωναν– τελειώνει ναφέροντας τ ποίημα το Πινδάρου, που «οονε (:σν ν) προφητεύει» γι τν Χριστό, φο «τοιοτος Θεός, ρως κα νθρωπος οδες λλος πάρχει, ε μ ησος Χριστός».

Φαίνεται μία μεγάλη
γάπη το Παπαδιαμάντη κα το Ντοστογιέφσκυ γι τν Χριστό. Εναι γνωστ τ γράμμα το Ντοστογιέφσκυ στν Φονβίζιν (τ 1854), πο λέει παράδοξα: «ν λήθεια, ς ποθέσωμε, θ πέκλειε τν Χριστό, γ θ μενα μ τν Χριστ κι χι μ τν λήθεια». Παράδοξο, παραδοξότατο, (φο Χριστς διος εναι λήθεια, Ατοαλήθεια, ωάν. ιδ 6), λλ᾿ ληθηνέστατο. Τ. Χρυσάφης, σ᾿ να βιβλίο του, γράφει γι τν θεολογικ σκέψι το Παπαδιαμάντη κα λέει: «Σπάνια συναντομε τν λέξι Θεός. Στ γραπτά του μιλάει γι τν Χριστ κα πευθύνεται στν Χριστό». Τέσλαν Μίλος χει γράψει να ρθρο γι τν Ντοστογιέφσκυ κα λέει: «Δν βρκε τν Θεό, χασε τν Θε κα πιάστηκε π τν Χριστό». Κα τ θεωρε κατάντημα το Ντοστογιέφσκυ ατό. μως, τί λλο θ μποροσε ν γράψη νας καθολικς κα πο λλο θ μποροσε ν τν δηγήση θρησκεία του; Πς ν καταλάβη γιατί Ντοστογιέφσκυ πιάστηκε π τν Χριστό…

Παπαδιαμάντης τν δια μολογία δίνει ταν λέ: «ν σ ζ κα ναπνέω κα σωφρον δν θ παύσω πάντοτε ν μν μετ λατρείας τν Χριστόν μου…». Διότι δν ρκε κάποιος θεός, οτε κάποια θρησκεία. Θεός μας εναι Θες νσαρκωμένος στ πρόσωπο το ησο Χριστο. Θες πο δν λαβε σάρκα, πο δν ζησε τν πόνο μας τν νθρώπινο, τν παρξί μας, τ βάσανά μας, τί ν τν κάνωμε; τσι κα ο θεο τν ρχαίων λλήνων, πο Πλήθων στν «Γυφτοπούλα» (το Παπαδιαμάντη) θέλει ν τος ποκαταστήσ, πως ουλιανς παραβάτης πρίν, εναι νεκροί.

Ντοστογιέφσκυ πέρασε π τν μεγάλο πειρασμς Ερώπης) κα μπολιάστηκε πάρα πολ π τν Δύσι, κα δν μποροσε (σως) ν μ μπολιαστ. Διότι «νένδεκτον (:δύνατον) στι το μ λθεν τ σκάνδαλα», τος πειρασμος (Λουκ. ιζ 1). λλ πρέπει ν ξέρωμε τι «πειρασμς μς οκ εληφεν (:κατέλαβε) ε μ νθρώπινος» (Α Κορ. Ι 12). Εναι ναπόφευκτο ν περάσωμε κι μες (τέτοιο πειρασμό), διότι εναι χι γεωγραφικές, λλ πνευματικς κατηγορίες ατές. δυτικς νθρωπος εναι μέσα μας, εναι παλαις δάμ. Κα παλεύουμε μέσα μας ν βγομε, ν χι νατολίτες, ν βγομε τουλάχιστον νθρωποι τς κκλησίας, νθρωποι ρθόδοξοι, πέστε τ Βαλκάνιοι, Βυζαντινοί, λληνες, Σέρβοι, Ῥῶσσοι, κτλ, πάντως μ διαφορετικ γεσι ζως, μ πείρα νθρώπου διαφορετικ π ,τι εναι δυτικς νθρωπος.

Α
τ πο λέμε «δυτικς νθρωπος», μφωλεύει πάντα μέσα μας. ξερε Παπαδιαμάντης κα Ντοστογιέφσκυ τν χριστιανικ λήθεια, τι νος το νθρώπου κ νεότητος έπει πρς τ πονηρό. «κ νεότητός μου πολλ πολεμε με πάθη». Γράφει τ 1875 σ μία πιστολή του Παπαδιαμάντης: «Ες τν νθρωπίνην φύσιν πάρχει μία οπή, μία τάσις πρς τν διαφθοράν. Θέλει κανες ν χαλασθ κα δι τούτου χαλνιέται». Στν «Χρστο Μηλιώνη» μ λλα λόγια γράφει: «Τ ρια τς ρετς κα τς κακίας εναι τοσοτον δυσδιάκριτα ν τ νθρωπίν φύσει, στε ο νεώτεροι κ τν φιλοσοφούντων χουν δίκαιον ν νακηρύξουν ς λως νωφελ κα ατν ταύτην τν ψυχολογίαν, πως νεκήρυξαν κα τν μεταφυσικήν».

Λέει κι
λλα Παπαδιαμάντης γι τ σκοτειν ντρο τς συνειδήσεως το νθρώπου. Κα λλο πάλι: « αωνία τάσις τς νθρωπίνης καρδίας ες τ ν γαπ πν τ μισητόν». Κα μιλάει γι ατολατρεία: «πέστη καιρς τς ατολατρείας κα πσαι α λλαι θρησκεαι κατηργήθησαν». κ. Μπαστις, (στ ραο βιβλίο του γι τν Παπαδιαμάντη), μιλάει γι ατολατρεία το ομανισμο, το νθρωπισμο. γιος νδρέας Κρήτης τ εχε π πολ πρν στν Μεγάλο Κανόνα του: «Ατείδωλον γενόμην». Ατ εναι Δύσι: ατείδωλον. Κα ατ εναι μέσα μου…

Ντοστογιέφσκυ εχε πολ μπολιαστε π τν Ερώπη κι λεγε: «Εναι χώρα τν θαυμάτων, λλ᾿ εναι νεκροταφεο. Εμαστε εγνώμονες, πήραμε πάρα πολλ π τν Ερώπη κα θ πάρωμε κα τν εχαριστομε, λλ᾿ εναι πλέον καιρς ν βγομε π τν “αχμαλωσία τς Αγύπτου”, π τν Ερώπη». Ατ χει πολλ σημασία ν τ μετρμε μ τς διαστάσεις νς Ντοστογιέφσκυ. Νομίζω πς κα Παπαδιαμάντης πέρασε κι ατς π τν βαθ πειρασμ τς Δύσεως. ταν νθρωπος ερωπαος, σύγχρονος, μορφωμένος, διαβασμένος, μετέφρασε (δυτικ ργα), λλ᾿ πειδ κριβς τν μέτρησε…, δν επε νάθεμα στν Ερώπη, λλ τν ζοσε μέσα του.

Α
τ εναι τ δράμα το νθρώπου, τ δράμα τν λαν, πο σήμερα ζομε μες ο ρθόδοξοι λαοί. Γιατί τόσο δν θέλουν τος ώσσους, τος Σέρβους κα τος λληνες; Γιατ εναι πρόβλεπτοι, προσδόκητοι. Ατο θέλουν τ σίγουρο, θέλουν τ καλούπι, θέλουν ν λέγχουν. Ατ εναι φιλαρχία δαιμονικ στ βάθος τς στάσεως τς Ερώπης, γι γνσι κα γι κυριαρχία κα γι ,τι φαίνεται. π. ουστίνος (Πόποβιτς) μμένοντας στν Ντοστογιέφσκυ –δν ξέρω ν διάβασε τν Παπαδιαμάντη, δν τν ναφέρει– λεγε τι Παπισμς κατ βάθος εναι στν Ερώπη Μέγας εροεξεταστής. νοοτροπία ατ ν κατέχς τν λλον, ν τν γνωρίζς, ν τν κάνς ετυχισμένο, λλ κατ τ μέτρα σου.

Κι
δ ρχεται ησος, πράος, ταπεινός, δύναμος, πο φανερώνεται στ πρόσωπα τν ρων του Παπαδιαμάντη κα το Ντοστογιέφσκυ, λλ δν σζει βίαια, σνει κα καλά. Δν σωσε τν «Φραγκογιαννο τν φόνισσα», πο δν μετάνοιωσε, δν σωσε τν «κα Αγούστα», πο κι κείνη δν μετάνοιωσε. Γιατ ατομεμψία π μόνη της δν σζει. Σζει Θες βλέποντας τν νθρωπο ν ξεχύνεται, ν καταγκρεμίζη τ εδωλα κα ατείδωλά του, τν ατοθρησκεία του, τν ατολατρεία του κα ν προσφέρ λατρεία στν Θεό.

Τ
καλ κα χαρακτηριστικό του Παπαδιαμάντη κα το Ντοστογιέφσκυ εναι τι ατο δν φτιάχνουν πρόσωπα, λλ περιγράφουν, παριστάνουν. Στν Ντοστογιέφσκυ βλέπει κανες μία πολυφωνία κα μία διαλογικότητα, δηλαδ τν πλοτο τς καθολικότητας τς κκλησίας, τν πλοτο τς διοφορφίας, τς διοπροσωπίας. Κα σ᾿ λα τ στορήματα το Παπαδιαμάντη (εναι) μαζεμένος λόκληρος λαός, να λληνικ πανηγύρι, κι πλώνεται μία μοαλήθεια. Ατ δηλαδ πο λεγε Ντοστογιέφσκυ μ τν «σόμπορνοστ» (:νότητα ν τ ποικιλί), χι πιβαρυμένη μ τν ννοια τν Σλαβοφίλων του Σολόβιεφ, λλ μ᾿ κείνη πο τς δωσε στν μιλία του γι τν (μεγάλο ῥῶσσο ποιητή) Πούσκιν, που επε τι Πούσκιν εναι «πανάνθρωπος», ντ το ερωπαίου «περανθρώπου».

Στ
ν μιλία ατ το 1880 Ντοστογιέφσκυ επε: «Ταπεινώσου περήφανε νθρωπε…». Κα σ λίγο κοιμήθη († 1911) μ τν χαρ τς ναστάσεως, μ τν Θ. Κοινωνία, λλ κυρίως μ τ Εαγγέλιο τς γάπης πρς τος νθρώπους…


http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy



             





Share

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου